YUMURTALIK KİSTİ (OVER KİSTİ)

Folikül kisti nedir ve nasıl oluşur?

Yumurtalık kisti (over kisti) oluşum mekanizmaları farklı birçok kist türünü içermektedir. Yumurtalıklarda (overler) yumurtaları içeren (oosit) folikül denen yapılar bulunur. Overlerde her ay düzenli olarak bir folikül olgunlaşır. Olgunlaşan folikül zarı yırtılarak yumurta dışarı atılır. 

Eğer folikül çatlamaz ya da diğer foliküller büyümeye devam ederse overlerde folikül kisti gelişir. Doğurganlık dönemindeki kadınlarda olgunlaşan folikül çapı 2.5 cm'ye kadar ulaşabilir. Folikül çapı 2.5 cm ve üzerine çıkarsa overde folikül kisti olarak adlandırılır. Folikül kistleri alt karın ultrasonu (pelvik ultrason) ya da transvajinal ultrason (alttan bakılan ultrason) ile tesadüfen saptanır. Genellikle tek taraflı ve her hangi bir şikayet oluşturmayan kist şeklinde görülür. Folikül kistleri ultrason ile takip sırasında çoğunlukla kendiliğinden kaybolur.

Korpus luteum kisti nedir ve nasıl oluşur?

Normalde folikül zarının yırtılması sonucu yumurtlama ile birlikte zarı yırtılan folikül korpus luteuma dönüşür. Korpus luteum folikülden daha kalın duvarlı, içeriği daha yoğun ve duvarı daha düzensizdir. Korpus luteum overde progesteron hormonu üreten sarı renkli bir yapı olarak bilinir. Renkli doppler ulrason ile bakıldığında korpus luteum duvarını saran halka tarzında bir kanlanma alanı izlenir. Gebelik oluşmamışsa adet sonuna doğru korpus luteum gerileme gösterir. Ancak gerileme olmaz ve içine kanarsa kistler ortaya çıkar. Bu kistlere korpus luteum kisti denir. Yumurtalık kistlerinden folikül kistleri ve korpus luteum kistleri fonksiyonel kistler olarak sınıflandırılır. Folikül kistlerine nazaran korpus luteum kistleri daha büyük boyutlu olma eğilimindedir. Folikül kistleri genelde semptomsuzken korpus luteum kistleri ani gelişen alt karın ağrısı ağrı (akut pelvik ağrı) ile ortaya çıkabilir. Boyut artışı gösteren kistler yırtılarak kanayabilir. Kist içine kanama hem folikül hemde korpus luteum kistlerinde görülebilir. Korpus luteum kistlerinde kist içi kanama daha sık izlenmektedir. Kist içine kanama ani gelişen karın ağrısına neden olur. İçine kanayan kistler kist içi basınç arttıkça yırtılma (rüptür) eğilimindedir. Rürtüre olan hemorajik korpus luteum kisti ya da hemorajik folikül kisti ultrasonda dış gebeliğe benzer bulgular oluşturabilir. Bu durumda kanda β-hCG hormonu bakılarak dış gebelik ekarte edilmelidir.

Teka lutein kisti nedir?

Teka lutein kisti gebelikte oluşan yumurtalık kistleridir. Büyük boyutlu fonksiyonel kistlerdir. Kandaki β-hCG hormonunun yüksek olması sonucu gelişir. Tüp bebek tedavisinde gelişebilen overian hiperstimülasyon sendromu (OHSS) olan hastalarda da görülebilir. Genellikle her iki overde görülen bu kistlerde kist içi kanama (hemoraji), yırtılma (rüptür) ve kistin yumurtalığı kendi etrafında çevirmesi sonucu gelişebilen torsiyon gelişebilmektedir. Tüm bu komplikasyonlar kistin boyutunun fazla olması ile ilişkilidir.

Menapoz sonrası görülen yumurtalık kistleri önemli mi?

Menapoz ile birlikte over boyutları küçülür, folikül sayısı azalır. Menapoz sonrası (postmenapozal dönem) yaklaşık her 8-9 kadından birinde basit over kistleri görülebilmektedir. Menapoz sonrası yumurtalık kisti saptanan bayanlarda kistin ultrason ile detaylı incelenmesi gerekir. Herhangi bir semptom vermeyen 5 cm'den küçük basit over kistleri doktor kontrolünde ultrason ile takip edilebilmektedir. Kist boyutunun 5 cm'yi aşması, içerisinde septa (ince yada kalın bant şeklinde bölmeler) oluşması, kist duvarında yada içinde katı (solid) komponent gelişmesi durumunda ise malignite potansiyeli gösterdiğinden cerrahi girişim gerekebilmektedir. Bu hastalarda kanda CA 125 denen tümör markerının yüksek çıkması kanser olasılığını destekleyecektir. CA 125 testi kanda CA 125 proteininin varlığı ve miktarını ölçmektedir. Ancak CA 125 iyi huylu birçok hastalık ve klinik durumda da yükselebilmektedir. Bu nedenle CA 125 aslında kanser saptanmış hastalarda tedaviye yanıtı değerlendirmek için kullanılır. Bir tarama testi değildir.

Over inklüzyon kisti nedir?

Bir diğer kist ise yumurtalığın yüzey epiteli kaynaklı over inklüzyon kistidir. Bunlar fonksiyonel olmayan (nonfonksiyonel) kistlerdir. Genellikle birkaç santimetre boyutlu küçük kistlerdir. Bu kistlerde de bazen kist içi kanama gelişebilir.

Endometrioma (Çikolata kisti) nedir ve nasıl oluşur?

Rahim içini döşeyen doku olan endometriyumun yumurtalıklarda yerleşmesi ve kistleşmesi ile endometrioma (çikolata kisti) oluşur. Kist içine kanama sonucu içeriği koyu kahverenji bir hal alır. Bu nedenle çikolata kisti olarak isimlendirilir. Endometriomalar kısırlığa neden olabilirler. Genellikle sayıları birden fazladır. Sıklıkla bir şikayet oluşturmayan çikolata kistleri boyut artışı gösterdiğinde yada kist içi kanama olduğunda bulunduğu tarafta ağrı meydana getirebilir. Bu kistler ultrason ile kolaylıkla saptanabilmektedir. Kistler cerrahi olarak çıkartılabilmektedir. Ancak çevreye yapışıklık olduğunda çıkartılması zorlaşır. Bazende yumurtalık ile birlikte alınması gerekebilmektedir. Cerrahi olarak kist çıkartılsa bile tekrar oluşma riski her zaman mevcuttur. Tekrarlama riskini azaltmak için oral kontraseptif ilaçlar (doğum kontrol hapları) doktor kontrolünde kullanılabilmektedir.

Dermoid kist (Kistik teratom) nedir ve nasıl oluşur?

Dermoid kistler germ hücrelerinden köken alan ve sık rastlanan over kitleleridir. Çoğu benign (iyi huylu) olan kitlelerdir. Dermoid kistler sıklıkla doğurganlık döneminde görülmektedir. Ancak her yaşta olabilir. Kistik teratomlar genellikle ultrason yapılırken tesadüfen saptanır. Hastaların çoğunda herhangi bir şikayet oluşturmaz. Bazen jinekolog doktorun muayenesi sırasında elle hissedilebilir. Yumurtalığın kendi etrafında dönmesine yol açarak overin beslenmesini bozabilir. Bu durum over torsiyonu olarak bilinir. Acil müdehale gerektirir. Nadir olarak ise kist duvarı yırtılıp rüptüre olur. Bu durumda kist içeriği karın içi organ ve barsakları saran periton denen zarda iltihaplanmaya yol açar. Bu klinik durum kimyasal peritonit olarak isimlendirilir. Düşük oranda daha ziyade yaşlı bayanlarda maligniteye (kötü huylu) dönüşüm olabilmektedir. Dermoid kistler saç, yağ ve diş içerebilirler. Dermoid kistler kistektomi denilen cerrahi işlem ile çıkartılmaktadır.

Seröz ve Müsinöz Kistadenom nedir ?

Seröz kistadenom iyi huylu, kistadenokarsinom ise kötü huylu bir over kistik kitlesidir. Seröz tümörlerin çoğu iyi huyludur. Seröz kistadenomlar yumurtalığın nispeten sık görülen patolojileridir. Seröz kistadenomlar iyi huylu yumurtalık tümörlerinin yaklaşık % 24-26 'sını  oluşturur. Genellikle 40-50'li yaşlarda görülür. Seröz kistadenomlar yumurtalıklarda genellikle septalı (bölmeli) ince duvarlı kistik (içi sıvı dolu boşluk) kitle şeklinde görülür. Müsinöz kistadenom ise iyi huylu yumurtalık tümörlerinin yaklaşık %20'sini oluşturur. Seröz kistadenomlara göre genellikle daha büyük boyutlardadır. Öyle ki bazen tüm karın içini doldurabilir. Çapları 25 cm ve üzerine çıkabilir. İçleri kıvamlı bir sıvı ile doludur. Her iki kitlede ultrason ile saptanabilir.